2002’den bu yana ikinci defa rastlanan şiddetli akut solunum yolu sendromu olan Covid-19’a SARS-CoV-2 koronavirüs yol açıyor. Hastalık resmi düzeyde pandemi olarak ilan edildi. Mart ayı sonu itibariyle tüm şehirlerde giriş-çıkış kısıtlaması yürürlükte ve tek tek tüm hastaneler, hasta akını dolayısıyla dolmuş durumda.
Salgının ilk patlak verdiği Çin şu an biraz rahatlamış durumda.[1] Güney Kore ve Singapur da iyi. Avrupa’da – özellikle İtalya ve İspanya ve giderek diğer ülkeler – salgın daha yeni başlamış olmasına rağmen kıtadaki ülkeler ölümlerin ağırlığı altında kaldı. Latin Amerika ve Afrika’da vakalar yeni yeni görünmeye başladı; bazı ülkeler diğerlerine göre daha hazırlıklı durumda. Tarihin gördüğü en zengin ülke ABD’nin yakın geleceği karanlık görünüyor. Salgın Mayıs’a kadar yükseliş trendinde olmaya devam edecek gibi görünüyor ve gittikçe azalan kişisel korunma ekipmanlarının bölüşümü için daha şimdiden sağlık çalışanlarıyla hastalar arasında kavgalar çıkıyor.[2] Hastalıkları Kontrol ve Korunma Merkezleri’nin (CDC) bandana ve eşarplarını maske olarak kullanmalarını tavsiye ettiği – bu herkesi dehşete düşürdü – hemşireler “sistemin çöktüğünü”[3] açıkladılar.
Bu arada federal hükümet, başlangıçta eyaletler için satın almayı reddettiği temel tıbbi ekipmanlar için onlarla fiyat yükseltme yarışına girmeye devam ediyor. Virüs ülke içinde çoktan yayılmaya başlamışken hükümet kamusal sağlık tedbiri olarak sınırları kapattı.[4]
Imperial College’tan bir epidemiyoloji ekibi en iyi hafifletme – belirlenen vakaların karantina altına alınması ve yaşlıların kamusal alandan uzak tutulması yoluyla toplam vaka sayısı eğrisinin eğimini azaltma – kampanyasının bile ABD’de 1,1 milyon ölü ve ülkedeki toplam yoğun bakım yatak sayısının sekiz katı vakayla neticeleneceğini öngörüyor.[5] Salgını ortadan kaldırmaya dönük hastalığı bastırma yöntemi, kamusal sağlık tedbirlerini Çin’in yaptığı gibi vakaları (ve aile üyelerini) karantinaya alma, toplumsal ölçekte sosyal mesafe uygulama ve işyerlerini kapatma düzeyine çıkarmak demektir. Bunun uygulanması halinde ABD’de ölü sayısının 200 bin civarında olacağı öngörülüyor.
Imperial College’taki ekip başarılı bir bastırma mücadelesinin 18 ay boyunca devam etmesi gerektiğini ve bunun büyük bir ekonomik daralmaya ve kamusal hizmetlerin aksamasına neden olacağını tahmin ediyor. Ekip, hastalığın kontrol edilmesi ile ekonominin ihtiyaçlarının dengelenmesi için toplumsal karantina tedbirlerinin yoğun bakım yataklarının doluluk oranlarına göre artırılıp azaltılmasını öneriyor.
Başka modellemeler, bunun ötesine geçiyor. Siyah Kuğu kitabıyla ünlenen Nasim Taleb’in liderliğindeki bir grup, Imperial College’ın modelinin temas edilenlerin takibi ve gözetim konularında eksik olduğunu açıkladı.[6] Yaratılan model bu salgının hükümetlerin birçoğunun böyle bir bastırma mücadelesi verme isteklerinin oluşturduğu bariyeri aşmış olduğunu görmezlikten geliyor. Komik bir yorumun ifade ettiği gibi: “Koronavirüs fazla radikal. Adım adım karşılık verebilmesi için Amerika’nın daha ılımlı bir virüse ihtiyacı var”.[7]
Taleb grubu, Imperial grubunun hangi koşullar altında virüsün yok olmaya doğru itilebileceğini araştırmayı reddedişine dikkat çekiyor. Böyle bir yok ediş, hiç vakanın çıkmaması değil, tek tek vakaların etkili bir şekilde izole edilerek yeni bulaşı zinciri oluşturmalarının engellenmesi anlamını taşıyor. Virüs kapmış birisinin temas ettiği riskli kişilerden sadece yüzde beşi enfekte oluyor. Doğrusu Talep grubu Çin’in bastırma programından – hastalığın kontrol edilmesi ile ekonominin çarklarının dönmesi arasında gidip gelen uzun süreli bir maratondan ziyade salgının tamamen tedavülden kalkması için her şeyin ortaya konması – yana. Başka bir deyişle Çin’in keskin (ve bol kaynak gerektiren) yaklaşımı, nüfusunu aylar hatta yıllar sürecek bir zapt etme uğraşından – ki Imperial grubu diğer ülkelere bunu öneriyor – kurtarıyor.
Bu makalenin ortak yazarlarından matematiksel epidemiyolog Rodrick Wallace, modelleme tartışmalarını ters yüz ediyor. Acil durum modelleri her ne kadar gerekli olsalar da ne zaman ve nereden başlanacağı konularında yetersizdir. Yapısal nedenler de acil durumun bir parçası. Bunlar da dikkate alınırsa zararın sorumlusu olan ekonominin sadece tekrar başlatılmasının ötesine geçip en iyi mücadelenin nasıl olacağı ortaya çıkartılabilinir. “Eğer itfaiyeciler yeterli kaynağa sahip olurlarsa” diye yazıyor Wallace:
normal koşullarda pek çok yangın minimum can ve mal kaybıyla çoğunlukla kontrol altına alınabilir. Ancak bu kontrol altına alınış, pek duygusal olmayan ama kahramanlıkta hiç de aşağı kalmayan bir girişimle; binaların hasar görmesini sınırlandırmaya dönük yasal düzenleme ve gerekli insan kaynağını ve yangınla mücadele, hıfzıssıhha ve bina koruma mevzularında ihtiyaç duyulan kaynakların ayrılmasını garanti edecek, inatçı ve devamlı bir mevzuat çabasını gerektirir…
Bu durum pandemi için de geçerlidir. Eğer yakın gelecekte ortaya çıkabilecek pandemiler gerçekten önlenmek isteniyorsa; çok uluslu tarımsal şirketlerin karları özelleştirmelerine, maliyetleri ise dışsallaştırıp toplumun üstüne yıkmalarına izin veren şimdiki siyasi yapıları, bu maliyetleri içselleştirilmesini sağlayacak “yasal düzenlemeler”e tabi hale getirmek gerekiyor.[8]
Salgına karşı hazırlıkta ve mücadeleye başlamadaki başarısızlık, Aralık 2019’da – Covid-19 Wuhan’ın ötesine sıçradığı anda dünya ülkelerinin tepki vermede geç kaldıkları anda – ortaya çıkmadı sadece. ABD’nin başarısızlığı, örneğin Donald Trump’ın kendi ulusal güvenlik ekibinin pandemiye hazırlık grubunu dağıttığında ya da CDC’nin yedi yüz kadrosuna atama yapmadığında başlamadı;[9] ya da 2017’deki pandemi simülasyonunun ülkenin hazır olmadığını ortaya koymasına rağmen “federaller” harekete geçmediğinde de başlamadı.[10] Başarısızlığın başlangıcı Reuters’te yer alan ABD’nin “salgından aylar önce Çin’de görev yapan CDC uzmanının işine son verilmesi” (her ne kadar salgının başladığı yerden bir Amerikan uzmanın erken uyarısının eksikliği ABD’nin erken harekete geçmesini engellemiş olsa da) de değildi. Başlangıç, Dünya Sağlık Örgütü’nden (DSÖ) temin edilen test kitlerinin kullanılmaması kararıyla da olmadı. Bunların hepsi birlikte; erken uyarı eksikliği ve yaygın test yapmama kuşkusuz pek çok (belki de binlerce) hayata mal oldu.[11]
Aslında başarısızlıklar serisi on yıllarca önce kamusal sağlık hizmetlerinin ortak değerlerinin aynı anda ihmal edilmesi ve paraya tahvil edilmesiyle başladı.[12] Bireyselleştirilmiş, tam zamanında epidemiyoloji rejiminin hüküm sürdüğü, normal faaliyetleri yerine getirmek için bile güç bela yatak sayısına ve ekipmana sahip bir ülke, doğası gereği, Çin’in yürüttüğü baskılama modelini takip edebilmek için gerekli olan şeyi – acil ihtiyaçlara kaynak tahsisini – gerçekleştiremez.
Taleb grubunun dile getirdiği model stratejileri konusunu daha kesin politik terimlerle işleyen hastalık ekolojisti Luis Fernando Chavez (kendisi bu makalenin diğer bir yazarıdır), diyalektik biyologlar Richard Levins ve Richard Lewontin’e referans vererek “sayılar konuşsun” yaklaşımının tüm varsayımların daha başlangıçta iflas ettiğinin maskelenmesine yaradığını belirtir.[13] Imperial’ın çalışmasındaki model ve onun benzerleri, analizin kapsamını daraltır ve soruları var olan toplumsal düzenin çerçevesini aşmayacak bir şekle sokar. Kasıtlı olarak salgınların kaynağı olan kapsamlı piyasa güçlerini ve altta yatan politik müdahaleleri ele almayı es geçerler.
Bilinçli olsun veya olmasın sonuç olarak ortaya çıkan projeksiyonlar, herkesin sağlığını (ülkenin hastalığı kontrol ile ekonomi arasında tercihe zorlayacak en kırılgan grupta yer alan binlerce insanınki de dahil) ikinci plana iter. Devletin toplum içinde kendi çıkarlarına göre hareket ettiğini söyleyen Foucaultcu anlayış, Britanya’nın muhafazakar hükümetinin ve onun ardından Hollanda’nın önerdiği Malthusçu sürü bağışıklığı (virüsün tüm toplumu rahatça yakmasına izin vermek) zorlamasının bir güncellenmiş halidir.[14] İdeolojik olma dışında sürü bağışıklığının salgını önleyebileceğine dair çok az kanıt var. Virüs, toplumun bağışıklık battaniyesi altında kolaylıkla evrim geçirebilir.
Müdahale
Bunun yerine ne yapılmalı? Öncelikle acil duruma doğru bir şekilde cevap verebilmek için hem zorunluluğu hem de tehlikeyi idrak etmemiz gerek.
İspanya’nın yaptığı gibi salgınla mücadele için hastaneleri kamulaştırmalıyız.[15] Test sayılarını artırmalı ve Senegal’in yaptığı gibi hızlıca sonuçlandırmalıyız.[16] İlaç şirketlerini kamulaştırmalıyız.[17] Sağlık çalışanı kadrosunun zayıflamasını engellemek için sağlık çalışanlarının korunma koşullarını en üst düzeye çıkarmalıyız. Bozulan solunum cihazlarının ve diğer sağlık ekipmanlarının onarılması hakkının tanınmasını sağlamalıyız.[18] Remdesivir gibi anti-virüs ilaçları ile eskiden beri kullanılan sıtma ilacı klorokinin (ve diğer umut vaat eden ilaçların) geniş çaplı üretimine başlamalıyız ve bunların laboratuvar dışında da işe yarayıp yaramadığını gösterecek klinik deneyler yürütmeliyiz.[19] Planlı bir sistem oluşturulmalı ve solunum cihazlarını ve sağlık çalışanlarının ihtiyaç duyduğu kişisel korunma ekipmanlarını üretmeleri için şirketler üzerinde baskı kurulmalı ve bunların en çok ihtiyaç duyulan yerlere dağıtılması sağlanmalı.
Bu virüsün (ve diğer olası patojenlerin) yol açtığı pandemiyle alakalı araştırmadan tıbbi bakıma kadar her alanda mücadele edecek geniş bir ekip oluşturmalıyız. Yoğun bakım yataklarının, çalışanların ve ekipmanların sayısını hastaneye başvuranların kişi sayısına çıkartmalıyız ki baskılama uygulamasıyla şimdiki rakamlar arasındaki uçurumu kapatabilelim. Başka bir ifadeyle patlayan salgını kontrol altına alabilmek için sonradan temas takibi ve vakaların izolasyonu sağlamak için şu anki Covid-19 hücumundan güç bela hayatta kalmaya fikrini kabul etmemeliyiz. Ev ev Covid-19 taraması yapmaya yetecek kadar çalışan istihdam edilmeli ve bu çalışanlara uygun maskeler gibi gereksinim duyacakları ekipmanlar sağlanmalıdır. Bunları yaparken halkın hastalık karşısında ayakta kalabilmesi için mülklerin el değiştirmesi (gerek mülk sahipleri gerekse diğer ülkelere uygulanan yaptırımlar vasıtasıyla olsun) etrafında şekillenen toplumsal yapıyı askıya almamız gerekiyor.
Böylesi bir program ancak geniş kitleler özgür kılınırsa gerçekleştirilebilir. Kimsenin sözünü dinlemeyen hükümetlerin yarattığı baskı altında bile proletaryanın 150 yıl önce geliştirdiği, şimdilerde unutulmuş örgütlenme geleneği ışığında sıradan insanlar, oluşturulmaya başlanan karşılıklı yardım ve komşuluk ağlarına dahil olmalıdır.[20] Sendikaların tahsis edeceği profesyonel sağlık çalışanları, bu grupları virüsün yayılmasını engelleme hususunda eğitebilir.
Virüsü doğuran yapısal nedenler ile acil durum planlamasını birleştirmekte ısrarlı olursak şirketlerin karlarından önce insan hayatını koruma yolunda adımları tartışır hale gelebiliriz.
Tehlikelerden biri şu anda dolaşmakta olan tamamen kafayı yemiş teorileri normal ve tartışılabilir olarak görmektir. Diğer bir SARS virüsünün kendi vahşi doğa koşullarından çıkıp sekiz hafta içinde insanlar arasında yayıldığını öğrendiğimizde yaşadığımız şoku unutmamalıyız.[21] Şimdiki virüs egzotik gıda ağının bir noktasına yerleşti ve insandan insana bulaşma kapasitesi kazanarak Çin’in Wuhan eyaletine geldi.[22] Orada hem eyalet içinde yayıldı hem de uçak ve tren ağları vasıtasıyla önce büyük şehirlerden başlayıp küçüklere doğru ilerleyerek tüm dünyayı sardı.[23]
Tipik oryantalist bakış açısıyla vahşi hayvan eti piyasasının tarif edilmesi dışında kendini en açık şekilde ortaya koyan sorular için çok da fazla çaba harcanmadı. Wuhan’ın en büyük pazarında geleneksel hayvansal gıdaların yanı başında egzotik gıda sektörünün mallarının satılması nasıl mümkün olabilir; yani sektör bu duruma nasıl gelebildi? Hayvanlar seyyar satıcılar tarafından veya arka sokaklarda satılmıyordu. Verilen izinleri ve yapılan ödemeleri (ve tabii ki kuralsızlaştırmayı) aklımızda tutmalıyız.[24] Dünya çapında vahşi hayvan eti üretimi sektörü gittikçe formel hale gelen ve sınai üretimin de arkasında olan güçlerin durmadan sermayeleştirdiği bir sektör.[25] Bu haliyle su ürünlerinde yaşanan aynı sürecin çok ötesine geçmiş durumda.
İç içe geçmiş ekonomik coğrafya, Wuhan’daki pazardan alanı gittikçe daralan vahşi doğanın sınırlarında egzotik ve geleneksel gıda üretiminin yapıldığı Wuhan’ın çevresindeki bölgelere doğru uzanıyor.[26] Sınai üretim, ormanların son kalan kısımlarını yok ederken yabani gıdalar peşinde koşanlar gurme yiyecekleri elde etmek için ormanların daha da içlerine doğru ilerliyorlar. Sonuçta en egzotik patojenler – bu örnekte konağı yarasa olan SARS-2 – kendine bir kamyonun arkasındaki bir besi hayvanın ya da bir işçinin üstünde yer buluyor ve böylece dünya sahnesine çıkmadan önce kentten kente dolaşma fırsatı elde ediyor.[27]
Sızma
Hem geleceğe dönük plan yapabilmemiz hem de insanlığın kendisini nasıl bu tuzağa düşürdüğünü anlamamız için bu bağlantının incelenmesi gerekir.
Bazı patojenler üretim merkezlerinde ortaya çıkar; örneğin salmonella ve kampilobakter gibi besin kaynaklı bakteriler. Fakat Covid-19 dahil çoğu, sermaye üretiminin sınırlarında doğar. Gerçekten de insanları etkileyen yeni patojenlerin en az yüzde 60’ı vahşi hayvanlardan yerli halka sıçrar ve oradan tüm dünyaya yayılır.[28]
Eko-sağlık alanındaki bir dizi aydınlatıcı çalışma ile fonlarını kısmen Cogate-Palmolive ve Johnson&Johnson’dan elde eden, tarımsal şirketlerin 1940’lardan beri yeni patojenlerin ortaya çıkmasına yola açan küresel çapta ormansızlaştırma faaliyetlerinin bir haritası çıkarılabilir.[29] Bu haritada renklerin koyulaştığı yerlerde yeni bir patojenin gün yüzüne çıkma olasılığı artar. Fakat Çin, Hindistan, Endonezya ve kısmen Latin Amerika ve Afrika’yı koyu kırmızıyla gösteren bu harita önemli bir noktanın gözlerden kaçmasına neden olabilir. Salgınların başladıkları yerlere odaklanmak, salgınlara yön veren küresel ilişkileri göz ardı etmek olur.[30] Sermaye çıkarını gözeten büyüme ve üretim odaklı toprak kullanımındaki değişiklikler ve salgınların kürenin az gelişmiş bölgelerinde ortaya çıkması, salgınların mesuliyetinin yerli halklara ve onların “pis” kültürel özelliklerinin üstüne yıkılmasına neden olur.[31] Vahşi hayvan eti tüketimi ve ölülerin evlere gömülmesi adetleri yeni patojenlerin kaynakları olarak addedilir. Buna karşın ilişkisel haritalandırma neticesinde küresel sermayenin kilit merkezleri olan New York, Londra ve Hong Kong bir anda dünyanın en kötü üç cehennem deliği halini alır.
Bunun yanında salgınların patladığı yerler artık geleneksel ilişkilerle şekillenen yerler olmaktan çıktı. Eşitsiz ekolojik alışveriş – endüstriyel tarımın en kötü sonuçlarını gelişmiş ülkelerden “Küresel Güney”e transfer etmek – sadece devlet güdümlü emperyalizm tarafından bölgelerin doğal kaynaklarının yağmalanmasının ötesine geçti; yeni, daha büyük, daha fazla meta üretimini kapsayan ve daha karmaşık uygulamalar söz konusu.[32] Tarımsal firmalar, maden çıkarma faaliyetlerini birbirine bağlı mekansal olarak farklı bölgelerde yeniden konumlandırıyor.[33] Örneğin bir dizi çok uluslu “soya cumhuriyetleri” şu anda Bolivya, Paraguay, Arjantin ve Brezilya’ya yayılmış durumda. Yeni coğrafya şirket yönetim yapısında, sermayeleştirmede, taşeronlaştırmada, tedarik zinciri ikamesinde, finansal kiralamada ve ulus-ötesi toprakların yeniden düzenlenmesindeki değişimlerle ortaya çıkıyor.[34] Farklı ülke sınırları içinde bu “ticari mal ülkeleri” kendilerini ekolojiler ve politik sınırlar boyunca esnekçe yerleştirebiliyorlar ve bu esnada da yeni salgınları üretiyorlar.[35]
Örneğin dünya çapında hala devam eden, nüfusun metalaşmış kır bölgelerinden şehirlerdeki gecekondu bölgelerine doğru genel bir dönüşüm geçirmesine rağmen hastalıkların ortaya çıkışı hakkında kır-kent ayrımı üzerinden yürütülen çoğu tartışma, kır emeğini ve şehirlerin periferisinde kasabaların – desakotas (şehir köyleri) veya zwishenstadt (arada kalmış şehirler) – hızla büyümesini dikkate almıyor. Mike Davis ve diğerleri bu yeni şehirleşen mekanların nasıl hem yerel pazarlar hem de küresel tarımsal malların gelip geçtiği aktarma merkezleri olarak işlev gördüklerini ifade ediyorlar.[36] Bunlardan bazıları “tarım sonrası” aşamaya geçmiş durumdalar.[37] Sonuçta patojenlerin öteden beri kaynağı olan ormanlarda işleyen hastalık dinamikleri artık ulaşılmaz bölgelerde yer almıyor. Onlarla ilişkili salgınlar zaman ve mekanlar dahilinde elin uzanabileceği yerlerdeler. SARS virüsü hemen bir kaç gün içinde yarasaların olduğu mağaralardan çıkıp büyük şehirlerde insanlar arasında yayılmaya başlamıştı.
Tropik ormanların kompleks yapısı sayesinde kısmen kontrol altında tutulan böylesi “vahşi” virüslerin yer aldığı ekosistemler, sermaye tarafından yürütülen ormansızlaştırma ve (kent çevrelerinin gelişmesinin bir başka sonucu olarak) kamusal sağlıktaki ve çevresel hıfzıssıhhadaki eksiklikler tarafından dirençsizleştiriliyor.[38] Ormandaki pek çok patojen, bulaştığı konaklar ölünce yok olurken, daha önce ormanda nispeten hızlı bir şekilde elimine olanlardan bazıları, kemer sıkma programları ve bozuk düzenlemeler nedeniyle enfeksiyonlara karşı dirençleri azalmış şehir sakinleri arasında hızla çoğalma fırsatı yakalıyor. Etkili aşılar olsa bile patlayan salgınlar geniş bir kesimi etkiliyor, hızla yayılıyor ve uzun süre devam ediyor. Daha önce dar, yerel alanlarda etkili olan salgınlar, küresel seyahat ve ticaret ağları sayesinde geniş alanlara yayılıyorlar.[39]
Bu açıdan sadece çevresel arka plandaki bir değişiklik; ebola, zika, sıtma ve sarı humma gibi klasik salgın hastalıklara neden olan patojenlerin nispeten küçük bir evrim geçirerek bölgesel tehditler haline gelmesine neden olur.[40] Aniden bunlar sadece uzak köylerin sakinlerini etkileyen bir hastalık olmaktan çıkıp başkentlerde yaşayan binlere yayılan salgınlara dönüşürler. Diğer taraftan patojenlere uzun süre konaklık yapan vahşi hayvanlar bile salgınların ters tepmesinden etkilenebilir. Ormansızlaşma yüzünden sürüleri birbirinden ayrılan, vahşi sarıhumma virüsüne karşı kırılgan olan yeni dünya maymunları, bu virüse en az yüz yıldır maruz kalıyorlar; sürü bağışıklığı yok oldu ve yüz binlercesi öldü.[41]
Genişleme
Küresel olarak yayılması yüzünden (sadece bu sebepten bile) piyasa tarımı, farklı kaynaklardan doğan patojenlerin en uzaktaki konaktan en uluslararası merkezlere taşınmasında hem bir itici güç hem de bir bağlantı noktası işlevi görüyor.[42] Tüm bir hat boyunca yeni patojenler, bu tarımsal faaliyetle bağlantılı topluluklara sızıyor. Tedarik zinciri uzadıkça ve buna eşlik eden ormansızlaştırma arttıkça daha farklı (ve egzotik) zoonotik patojenlerin besin zincirine dahil olma olasılığı artıyor. Çiftlik ve gıda kaynaklı patojenlerden bazıları yeni ortaya çıkarken, bazıları tekrar tekrar karşımıza dikiliyor. Bunlardan bazıları: Afrika domuz ateşi, kampilobakter, kriptosporidyum, siklofora, ebola, e. coli O157:H7, el ayak hastalığı, hepatit E, listeriya, nipah virüsü, q ateşi, salmonella, vibriyon, yersinia ve yeni grip türleri olan H1N1 (2009), H1N2v, H3N2v, H5N1, H5N2, H5Nx, H6N1, H7N1, H7N3, H7N7, H7N9 ve H9N2.[43]
Bilinçli olmasa da üretim hattının bütünü ölümcül patojenlerin evrimini ve yayılımını artırıcı yönde işliyor.[44] Genetik tek kültürlülüğün artışı – besi hayvanlarının ve bitkilerin neredeyse aynı genoma sahip olması – farklı popülasyonların yayılımı yavaşlatan bağışıklık engellerini ortadan kaldırıyor.[45] Artık patojenler, bağışıklık jenotiplerinin ortak alanlarında hızla evrim geçirebiliyorlar. Bu arada kalabalık ortamlar bağışıklık sisteminin tepki vermesini baskılıyor.[46] Çiftlik hayvanlarının sayısı ve fabrikasyon çiftliklerde hayvan popülasyonu yoğunluğu arttıkça virüslerin yayılımı ve enfeksiyonların tekrar tekrar ortaya çıkması kolaylaşıyor.[47] Tüm endüstriyel süreçlerin bir parçası olan yüksek üretim; hastalık riskine açık hayvan arzının ahır, çiftlik ve bölge düzeyinde sürekliliğine ve patojenlerin son kullanma tarihlerinin ortadan kalkmasına neden oluyor.[48] Pek çok hayvanın bir arada olması, en öldürücü virüsleri ödüllendiriyor. Hayvanların kesim zamanlarının azaltılması – piliçlerde sekiz haftaya kadar kısalıyor – en dayanıklı bağışıklık sistemleriyle baş edebilecek patojenlerin seçilimine yarıyor.[49] Canlı hayvan ticareti ve ihracatının söz konusu olduğu coğrafyanın genişlemesi, patojenlerin birbiriyle genom parçaları paylaşımını ve çeşitliliğini artırıyor ve hastalık ajanlarının evrimsel potansiyellerini büyütüyor.[50]
Patojenlerin bahsettiğimiz yöntemlerle çok hızlı bir evrim süreci geçirmelerine rağmen bir sonraki çeyrek yılın vergi marjlarını yeni bir salgının yaratacağı acil durumdan kurtaracak bir müdahale (sermayedarlar bunu talep etseler bile) neredeyse söz konusu bile edilmiyor[51] Genel trend, çiftliklerin ve gıda işleme tesislerinin kamu denetiminin azaltılması, hükümetin teftişlerine ve gizli bilgilerin ifşa edilmesine karşı yasal hükümlerin çıkarılması ve ölümcül salgınların medyada bile haberleştirilmesinin sınırlandırılmasının yasallaştırılması yönünde. Yakın zamanda pestisitler ve domuz kirliliğine karşı kazanılmış davalar olmasına rağmen özel şirketlerin üretimlerinin odağında hala tamamen kar etmek var. Salgınların neden olduğu zararlar, kendini besi hayvanları, tohumlar, vahşi yaşam, işçiler, yerel ve merkezi idareler, sağlık sistemleri üzerinde hissettirdi. Her yerde tarım sistemlerini değiştirmek ulusal öncelik olmalı. ABD’de CDC, gıda kaynaklı salgınların giderek daha fazla eyaleti ve insanı etkilediğini rapor ediyor.[52]
Böylece sermayenin yabancılaşması hastalığa sebep olan patojenlerin lehine çalışıyor. Kamu çıkarı çiftlik ya da fabrika kapısından içeri alınmazken, sermayenin bedelini ödemeye razı olduğu zayıf biogüvenliğinden mikroplar içeri sızıp tekrar kamuya bulaşmak üzere çıkıyor. Bu üretim tarzı bizim ortak değerlerimizi tüketen, karlı bir ahlaki felakettir.
Kurtuluş
Virüsün kaynağından binlerce kilometre uzakta olan dünyanın en büyük şehirlerinden New York’ta şu an Covid-19’a karşı koruma tedbirlerinin uygulanması bir ironidir. Milyonlarca New Yorklu 2018’e kadar Konut ve Ekonomik Kalkınmadan Sorumlu Belediye Başkanı Yardımcısı Alicia Glen’in denetlediği konutlara sığınmış durumda.[53] Glen önceden Goldman Sachs’a ait Urban Investment Group’un müdürü olarak çalışıyordu. Urban Investment Group (Kentsel Yatırım Grubu) yoksul mahallelerdeki projeleri finanse ediyor. Bunları yaparken Goldman Sachs’ın diğer bölümleri ise aynı mahallelerinin toplumdan dışlanmasına yardımcı oluyorlar.[54]
Tabii ki Glen, salgından dolayı tek başına suçlanamaz; o daha çok bir sembol. Belediyeye girmeden üç yıl önce konut krizi ve büyük resesyon sırasında onun eski patronu; JPMorgan, Bank of America, Citgroup, Wells Fargo & Co. ve Morgan Stanley ile birlikte federal acil durum kredi finansmanının yüzde 63’ünü almıştı.[55] Goldman Sachs genel masraflardan kurtulup varlıklarını çeşitlendirerek krizden çıkarma yoluna girdi. Şirket, Çin’in büyük tarımsal firmalarından olan (ve dünyanın en büyük domuz üreticisi Amerikalı Smithfield Foods’u satın almış olan) Shaunghui Yatırım ve Kalkınma firmasının yüzde 60 hissesini satın aldı.[56] Ayrıca 300 milyon $’a Fujian ve Hunan’da (Wuhan’ın şehrinin olduğu eyalete komşu ve Wuhan’da satın vahşi hayvanların yakalama alanlarından) on tavuk çiftliğinin mülkiyetini aldı.[57] Bir 300 milyon $’lık yatırım yapıp Deutsche Bank ile birlikte aynı eyalette domuz yetiştiriciliği işine girdi.[58]
Yukarıda anlatılan ilişkisel coğrafya bu yol boyunca geri geldi. Şu an New York’ta her apartmanı etkileyen ve Glen’in destekçilerini hasta eden bir pandemi yaşanıyor ve New York ABD’de pandeminin ana merkezi halinde. Fakat aynı zamanda salgına neden olan döngünün kısmen New York’ta başladığının da bilmemiz gerek; tabii Çin’in devasa tarım sektörüne kıyasla Goldman Sachs’ın tarım yatırımlarının görece küçük olduğunu göz önünde bulundurarak.
Milliyetçi suçlamalar, Trump’ın ırkçı “Çin virüsü” tanımlaması ve tüm liberal süreç; bunların hepsi, devlet ve sermayenin iç içe geçmiş küresel yönetiminin üstünü örtüyor.[59] Marx bunları “düşman kardeşler” olarak nitelendirmişti.[60] Emekçilerin savaşlarda, işyerlerinde ve şu anda sadece nefes almaya çalışarak yataklarında karşılaştıkları ölümler ve zararlar hem azalan doğal kaynaklar için elitlerin birbiriyle rekabetini hem bu sorunlarla karşı karşıya kalan dünya haklarını bölüp yönetmek için harcanan kaynakları gösteriyor.
Bir yandan pandemi, kapitalist üretim tarzının bir sonucu ve devletten müdahale etmesi bekleniyor. Öte taraftan pandemi, sistemin yöneticilerine ve taraftarlarına zenginleşme fırsatı tanıyor. Şubat ayının ortasında beş senatör ve yirmi temsilciler meclisi üyesi, yaklaşmakta olan pandemiden zarar görecek endüstrilerdeki firmaların milyonlarca dolarlık hisse senetlerini ellerinden çıkardılar.[61] Bazı meclis üyeleri pandeminin tehdit oluşturmayacağına dönük resmi açıklamaları tekrarlasalar da yukarıdaki politikacılar, “içeriden” elde ettikleri gizli bilgilerle hisse senetlerini sattılar.
Böylesi kaba kap-kaç olayları bir kenara devlet yönetimindeki yozlaşmışlık sistemiktir ve sermaye kazançlarını nakite çevirmeye çalıştığında Amerikan birikim döngüsünün sonuna gelindiğinin göstergesidir.
Goldman Sachs’a göre pandemi (tıpkı önceki krizlerde olduğu gibi) “büyüme fırsatı” sağlıyor:
Biz, çeşitli tedavi ve aşılar üzerinde başarılı bir faaliyet yürüten biyo-teknoloji firmalarında çalışan uzmanların ve araştırmacıların iyimserliğini paylaşıyoruz. Böylesi bir sürecin ortaya koyacağı ilk ciddi kanıtın etraftaki korku iklimini dağıtacağına inanıyoruz.
Yıl sonu hedefleri önemli ölçüde tutturulamayacak durumda olduğunda kötü senaryoların ortaya koyduğu hedeflere göre iş yapmak günlük işlemciler, takipçiler ve bazı hedge fon yöneticileri için uygun olabilir; ama uzun vadeli yatırımcılar için uygun değildir. Bunun kadar önemli diğer bir nokta şu anki satışları haklı çıkartacak kadar piyasanın düşük seviyeleri göreceğinin bir garantisinin olmamasıdır. Diğer taraftan eğer Amerikan ekonomisine esneklik ve öncelik tanınırsa piyasanın önünde sonunda yüksek ivme kazanacağına inancımız tam.
Son olarak şu anki durumun portfolyolara yavaş yavaş riskli öğeler eklemeye fırsat tanıdığını düşünüyoruz. Elinde fazla nakit olanlar ve doğru stratejik hisse senetlerine sahip olma metaneti taşıyanlar için şu an S&P senetlerini yavaş yavaş alma zamanıdır.[62]
Kırımdan dehşete düşmüş dünya halkaları konuya farklı yaklaşıyor.[63] Patojenlerin birbiri ardına radyoaktif işaretler eklediği sermaye ve üretimin döngüleri vicdansızlıklarıyla tanınır.
Bizim yukarıda yaptığımız gibi böyle sistemleri duruma bağlı olmadan ve sürekli bir işleyiş halindeyken nasıl tanımlarız? Bizim grubumuz bir model üretme aşamasında. Bu model, ölümcül hastalıkların ortaya çıkmasına sebep olan ormansızlaştırmanın sorumluluğunu yerli halkın ve yerel küçük işletmecilerin üstüne atmaya devam eden ve izlerinin eko-sağlık ve Tek Sağlık’ta da ortaya çıktığı, modern sömürgeci tıbbın ötesine geçmeyi hedefliyor.[64]
Neoliberal dönemde hastalıkların ortaya çıkışına dönük genel teorimiz şunları bir araya getiriyor:
- Sermayenin küresel çevrimleri
- Ölümcül patojen nüfusunun dengede kalmasını sağlayan karmaşık doğal mekanizmaları yok eden aynı sermayenin yayılımı
- Bundan kaynaklanan cinsler arasındaki hastalık transferlerinin sıklaşması ve bulaştırılan cins yelpazesinin genişlemesi
- Bu yeni patojenlerin çiftlik hayvanlarına ve en uzaktaki çevre bölgelerinden şehirlerdekilere kadar tüm emekçilere bulaşmasına neden olan kent çevrelerindeki mal çevrimlerinin genişlemesi
- Patojenlerin yukarıdaki şehirlerden dünyanın geri kalanına rekor bir zamanda yayılmasına neden olan küresel seyahat (ve canlı hayvan ticareti) ağlarının genişlemesi
- Bu ağların bulaşmayı zorlaştıracak engelleri kaldırması ve böylece hem besi hayvanlarına hem de insanlara en büyük zararı verecek patojenlerin evrimine imkan sağlaması
- Diğer sorunlar arasında endüstriyel tarımda hayvanların doğal yollardan bulundukları çiftliklerde ürememesi doğal seleksiyonun (neredeyse bedava olan) hastalıklarından korunma işlevini devreden çıkartıyor.
- Bütün bunların altında yatan ilke Covid-19 hastalığının ve benzerlerinin sebebinin sadece bir virüs ve onun etkisiyle sınırlı olmamasıdır. Aynı zamanda sermayenin kendi çıkarlarına göre şekillendirdiği ekosistemik ilişkiler de hastalıkların kaynağı oluyor.[65] Farklı farklı patojenin geniş bir spektrumda yer alan, kendini farklı taksonlar, kaynak konakları, bulaşı tarzları, klinik yönelimler ve epidemiyolojik sonuçlar olarak gösteren ve bizi her salgında arama motorlarında saatler harcamaya iten ayırt edici özellikleri var. Bunların farklı parçaları ve farklı yolları benzer toprak kullanımı ve değer birikimi çevrimlerini izliyor.
Buna bağlı olarak müdahalenin genel programı tek bir virüsle sınırlı olamaz.
En kötü sonuçları bertaraf etmek için yabancılaşmanın ortadan kaldırılması insanlığın bir sonraki en büyük dönüşümünü ifade eder: İşgalci ideolojilerin terk edilmesi, insanlığın dünyanın kendini yenileyen döngüsüne geri kazanılması ve sermayenin ve devletin ötesine geçip çokluk içinde birey olma bilincini yeniden keşfetme.[66] Buna rağmen ekonomizm; yani her şeyin ekonomi temelli olduğu inanışı, kurtuluş için yeterli değildir. Küresel kapitalizm, her şeye el koyan, dışsallaştıran ve toplumsal ilişkilerin farklı katmanlarını düzenleyen çok kollu bir ahtapottur.[67] Kapitalizm karmaşık ve iç içe geçmiş ırk, sınıf ve cinsiyet tabakaları boyunca bölgesel sınırlar dahilinde çalışır.
Tarihçi Donna Haraway’in “kurtuluş tarihi” olarak nitelendirdiği “bombanın patlamasına engel olabilir miyiz?” matığına düşmemek lazım. Yabancılaşmanın ortadan kalkması için bu çok yönlü sömürü hiyerarşilerinin ve dünyanın çeşitli yörelerine özgün etkileşimlerinin yok olması lazım.[68] Tüm bu süreç boyunca sermayenin her şeye yeniden el koymasının izlerini sürmeliyiz.[69] Bu, totariterlikte kendini gösteren bir şeydir. Kapitalizm her şeyi metalaştırır; Mars’ın keşfini, lityum arıtma havuzlarını, solunum cihazlarının tamirini, hatta kendisinin sürekliliğini, vs, vs. Bu alış-veriş çiftliklerin ve fabrikaların ötesinde de yaşanır. Her şekilde neredeyse herkes ve her yer piyasaya tabi tutulur. Bu durum, politikacıların piyasaya insan gibi davranışlar yüklediği bu dönemlerde daha çok açığa çıkar.[70]
Kısacası pek çok patojenden bir tanesinin tarımsal ekonomik devrenin içine girip bir milyar insanı öldümesinin önünü almayı hedefleyen başarılı bir müdahale, sermaye ve onun yerel temsilcileriyle küresel çapta kafa kafaya gelmeyi göze almalıdır; Glen’in de aralarında olduğu burjuvazinin pek çok bireysel neferi hasarı azaltmaya çalışsa bile. Grubumuzun son çalışmalarının gösterdiği gibi tarımsal işletmeler kamu sağlığına savaş açmış durumdalar[71] ve kamu sağlığı şu an kaybeden taraf.
İnsanlığın bu mücadeleyi kazanabilmesi için kendimizi yeniden gezegenin metabolizması içinde konumlandırmalıyız; bölgeden bölgeye farklılıklar gösterse de ekolojilerimizi ve ekonomilerimizi yeniden ilişkilendirmeliyiz.[72] Bu idealler, ütopyadan öte anlamlar taşır. Böyle hareket edersek acil sorunlarımızı çözmeye yaklaşırız. Öldürücü patojenlerin dünyadaki seyahat ağlarına sızmasını engelleyen ormanların karmaşık yapısını koruruz.[73] Çiftlik hayvanlarının ve tarımsal bitkilerin çeşitliliğini artırırız ve tarımsal faaliyetleri patojenlerin öldürücülüğünü ve coğrafi yayılımını azaltacak boyutta yeniden entegre ederiz.[74] Besi hayvanlarının yerinde çoğalmasına ve patojenlere karşı bağışıklık sistemlerinin güçlenmesi için doğal seçilime izin veririz. Özet olarak sürdürülebilir bir hayat için bize her şeyi sağlayan doğaya ve topluma piyasada yenilecek bir rakip olarak davranmaktan vazgeçmeliyiz.
Çözüm, yeni bir gezegen oluşturmak (ya da dünyaya geri dönmek) kadar kompleks. Bu aynı zamanda en zorlu sorunlarımızı çözmemize de yarayacak. New York’tan Pekin’e kadar otuma odasına hapsolmuş (hatta daha kötüsü nefes almak için uğraşan) hiçbirimiz bir daha böyle bir salgınla karşılaşmak istemeyiz. Evet, insanlık tarihinde erken ölümlerin en önemli sebebi olan bulaşıcı hastalıklar, tehdit olarak karşımıza dikilmeye devam edecek. Fakat önümüzde serilen patojen ansiklopedisine göre 1918’den bu yana yüz yıldır uykuda olan canavar karşımıza çıktı ve bir sonrakinin karşımıza çıkması bundan daha kısa sürebilir. Doğayı kendimize mal ettiğimiz üretim tarzlarını düzeltebilir miyiz ve bu enfeksiyonlarla uzlaşmadan daha ötesini başarabilir miyiz?
Yazarlar hakkında
Rob Wallace, BM Gıda ve Tarım Örgütü ve Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne danışmanlık yapan bir evrimsel epidemiyolog. Alex Liebman, Minesota Üniversitesi’nden yüksek tarım mühendisi olarak mezun oldu; halen Rutgers Üniversitesi’nde insan coğrafyası üzerine doktorasına devam ediyor. Luis Fernando Chaves, bir hastalık ekolojisti ve Tres Rios’taki Kosta Rika Beslenme ve Sağlık Araştırma ve Eğirim Enstitüsü’nde uzman araştırmacı olarak görev yapıyor. Rodrick Wallace, Columbia Üniversitesi’ne bağlı New York Eyaleti Psikoloji Enstitüsü Epidemiyoloji Bölümü’nde araştırma görevlisi olarak çalışıyor.
Yazarlar, Kenichi Okamoto’nun değerli yorumlarına minnettarlar.
Bu makale ABD’de yayımlanan Monthly Review dergisinin mayıs sayısında yer almıştır. Yazının orijinaline https://monthlyreview.org/2020/05/01/covid-19-and-circuits-of-capital adresinden ulaşabilirsiniz..
Notlar
1. Max Roser, Hannah Ritchie, and Esteban Ortiz-Ospina, “Coronavirus Disease (COVID-19)—Statistics and Research,” Our World in Data, accessed 22 Mart 2020.
2. Brian M. Rosenthal, Joseph Goldstein, and Michael Rothfeld, “Coronavirus in N.Y.: ‘Deluge’ of Cases Begins Hitting Hospitals,” New York Times, 20 Mart 2020.
3. Hannah Rappleye, Andrew W. Lehren, Laura Stricklet, and Sarah Fitzpatrick, “’The System Is Doomed’: Doctors, Nurses, Sound off in NBC News Coronavirus Survey,” NBC News, 20 Mart 2020.
4. Eliza Relman, “The Federal Government Outbid States on Critical Coronavirus Supplies After Trump Told Governors to Get Their Own Medical Equipment,” Business Insider, 20 Mart 2020; David Oliver, “Trump Announces U.S.-Mexico Border Closure to Stem Spread of Coronavirus,” USA Today, 19 Mart 2020.
5. Neil M. Ferguson et al. on behalf of the Imperial College COVID-19 Response Team, “Impact of Non-Pharmaceutical Interventions (NPIs) to Reduce COVID-19 Mortality and Healthcare Demand,” 16 Mart 2020.
6. Nassim Nicholas Taleb, The Black Swan (New York: Random House, 2007) (Türkçesi: Varlık Yayınları; 2019; 10. baskı – ç.n); Chen Shen, Nassim Nicholas Taleb, and Yaneer Bar-Yam, “Review of Ferguson et al. ‘Impact of Non-Pharmaceutical Interventions,’” New England Complex Systems Institute, 17 Mart 2020.
7. NewTmrw, Twitter post, 21 Mart, 2020.
8. Rodrick Wallace, “Pandemic Firefighting vs. Pandemic Fire Prevention” (yayımlanmamış taslak yazı, 20 Mart 2020).
9. Jonathan Allen, “Trump’s Not Worried About Coronavirus: But His Scientists Are,” NBC News, 26 Şubat 2020; Deb Riechmann, “Trump Disbanded NSC Pandemic Unit That Experts Had Praised,” AP News, 14 Mart 2020.
10. David E. Sanger, Eric Lipton, Eileen Sullivan, and Michael Crowley, “Before Virus Outbreak, a Cascade of Warnings Went Unheeded,” New York Times, 19 Mart 2020.
11. Marisa Taylor, “Exclusive: U.S. Axed CDC Expert Job in China Months Before Virus Outbreak,” Reuters, 22 Mart 2020.
12. Howard Waitzkin, ed., Health Care Under the Knife: Moving Beyond Capitalism for Our Health (New York: Monthly Review Press, 2018).
13. Richard Lewontin and Richard Levins, “Let the Numbers Speak,” International Journal of Health Services 30, no. 4 (2000): 873–77.
14. Owen Matthews, “Britain Drops Its Go-It-Alone Approach to Coronavirus,” Foreign Policy, 17 Mart 2020; Rob Wallace, “Pandemic Strike,” Uneven Earth, 16 Mart 2020; Isabel Frey, “‘Herd Immunity’ Is Epidemiological Neoliberalism,” Quarantimes, 19 Mart 2020.
15. Adam Payne, “Spain Has Nationalized All of Its Private Hospitals as the Country Goes into Coronavirus Lockdown,” Business Insider, 16 Mart 2020.
16. Jeva Lange, “Senegal Is Reportedly Turning Coronavirus Tests Around ‘within 4 Hours’ While Americans Might Wait a Week,” Yahoo News, 12 Mart 2020.
17. Steph Sterling and Julie Margetta Morgan, New Rules for the 21st Century: Corporate Power, Public Power, and the Future of Prescription Drug Policy in the United States (New York: Roosevelt Institute, 2019).
18. Jason Koebler, “Hospitals Need to Repair Ventilators: Manufacturers Are Making That Impossible,” Vice, 18 Mart 2020.
19. Manli Wang et al., “Remdesivir and Chloroquine Effectively Inhibit the Recently Emerged Novel Coronavirus (2019-nCoV) In Vitro,” Cell Research 30 (2020): 269–71.
20. “Autonomous Groups Are Mobilizing Mutual Aid Initiatives to Combat the Coronavirus,” It’s Going Down, 20 Mart 2020.
21. Kristian G. Andersen, Andrew Rambaut, W. Ian Lipkin, Edward C. Holmes, and Robert F. Garry, “The Proximal Origin of SARS-CoV-2,” Nature Medicine (2020).
22. Rob Wallace, “Notes on a Novel Coronavirus,” MR Online, 29 Ocak 2020.
23. Marius Gilbert et al., “Preparedness and Vulnerability of African Countries Against Importations of COVID-19: A Modelling Study,” Lancet 395, no. 10227 (2020): 871–77.
24. Juanjuan Sun, “The Regulation of ‘Novel Food’ in China: The Tendency of Deregulation,” European Food and Feed Law Review 10, no. 6 (2015): 442–48.
25. Emma G. E. Brooks, Scott I. Robertson, and Diana J. Bell, “The Conservation Impact of Commercial Wildlife Farming of Porcupines in Vietnam,” Biological Conservation 143, no. 11 (2010): 2808–14.
26. Mindi Schneider, “Wasting the Rural: Meat, Manure, and the Politics of Agro-Industrialization in Contemporary China,” Geoforum 78 (2017): 89–97.
27. Robert G. Wallace, Luke Bergmann, Lenny Hogerwerf, Marius Gilbert, “Are Influenzas in Southern China Byproducts of the Region’s Globalising Historical Present?,” in Influenza and Public Health: Learning from Past Pandemics, ed. Jennifer Gunn, Tamara Giles-Vernick, and Susan Craddock (London: Routledge, 2010); Alessandro Broglia and Christian Kapel, “Changing Dietary Habits in a Changing World: Emerging Drivers for the Transmission of Foodborne Parasitic Zoonoses,” Veterinary Parasitology 182, no. 1 (2011): 2–13.
28. David Molyneux et al., “Zoonoses and Marginalised Infectious Diseases of Poverty: Where Do We Stand?,” Parasites & Vectors 4, no. 106 (2011).
29. Stephen S. Morse et al., “Prediction and Prevention of the Next Pandemic Zoonosis,” Lancet 380, no. 9857 (2012): 1956–65; Rob Wallace, Big Farms Make Big Flu: Dispatches on Infectious Disease, Agribusiness, and the Nature of Science (New York: Monthly Review Press, 2016).
30. Robert G. Wallace et al., “The Dawn of Structural One Health: A New Science Tracking Disease Emergence Along Circuits of Capital,” Social Science & Medicine 129 (2015): 68–77; Wallace, Big Farms Make Big Flu.
31. Steven Cummins, Sarah Curtis, Ana V. Diez-Roux, and Sally Macintyre, “Understanding and Representing ‘Place’ in Health Research: A Relational Approach,” Social Science & Medicine 65, no. 9 (2007): 1825–38; Luke Bergmann and Mollie Holmberg, “Land in Motion,” Annals of the American Association of Geographer, 106, no. 4 (2016): 932–56; Luke Bergmann, “Towards Economic Geographies Beyond the Nature-Society Divide,” Geoforum 85 (2017): 324–35.
32. Andrew K. Jorgenson, “Unequal Ecological Exchange and Environmental Degradation: A Theoretical Proposition and Cross-National Study of Deforestation, 1990–2000,” Rural Sociology 71, no. 4 (2006): 685–712; Becky Mansfield, Darla K. Munroe, and Kendra McSweeney, “Does Economic Growth Cause Environmental Recovery? Geographical Explanations of Forest Regrowth,” Geography Compass 4, no. 5 (2010): 416–27; Susanna B. Hecht, “Forests Lost and Found in Tropical Latin America: The Woodland ‘Green Revolution,’” Journal of Peasant Studies 41, no. 5 (2014): 877–909; Gustavo de L. T. Oliveira, “The Geopolitics of Brazilian Soybeans,” Journal of Peasant Studies 43, no. 2 (2016): 348–72.
33. Mariano Turzi, “The Soybean Republic,” Yale Journal of International Affairs 6, no. 2 (2011); Rogério Haesbaert, El Mito de la Desterritorialización: Del ‘Fin de Los Territorios’ a la Multiterritorialidad (Mexico City: Siglo Veintiuno, 2011); Clara Craviotti, “Which Territorial Embeddedness? Territorial Relationships of Recently Internationalized Firms of the Soybean Chain,” Journal of Peasant Studies 43, no. 2 (2016): 331–47.
34. Wendy Jepson, Christian Brannstrom, and Anthony Filippi, “Access Regimes and Regional Land Change in the Brazilian Cerrado, 1972–2002,” Annals of the Association of American Geographers 100, no. 1 (2010): 87–111; Patrick Meyfroidt et al., “Multiple Pathways of Commodity Crop Expansion in Tropical Forest Landscapes,” Environmental Research Letters 9, no 7 (2014); Oliveira, “The Geopolitics of Brazilian Soybeans”; Javier Godar, “Balancing Detail and Scale in Assessing Transparency to Improve the Governance of Agricultural Commodity Supply Chains,” Environmental Research Letters 11, no. 3 (2016).
35. Rodrick Wallace et al., Clear-Cutting Disease Control: Capital-Led Deforestation, Public Health Austerity, and Vector-Borne Infection (Basel: Springer, 2018).
36. Mike Davis, Planet of Slums (New York: Verso, 2016); Marcus Moench & Dipak Gyawali, Desakota: Reinterpreting the Urban-Rural Continuum (Kathmandu: Institute for Social and Environmental Transition, 2008); Hecht, “Forests Lost and Found in Tropical Latin America.”
37. Ariel E. Lugo, “The Emerging Era of Novel Tropical Forests,” Biotropica 41, no. 5 (2009): 589–91.
38. Robert G. Wallace and Rodrick Wallace, eds., Neoliberal Ebola: Modeling Disease Emergence from Finance to Forest and Farm (Basel: Springer, 2016); Wallace et al., Clear-Cutting Disease Control; Giorgos Kallis and Erik Swyngedouw, “Do Bees Produce Value? A Conversation Between an Ecological Economist and a Marxist Geographer,” Capitalism Nature Socialism 29, no. 3 (2018): 36–50.
39. Robert G. Wallace et al., “Did Neoliberalizing West African Forests Produce a New Niche for Ebola?,” International Journal of Health Services 46, no. 1 (2016): 149–65.
40. Wallace and Wallace, Neoliberal Ebola.
41. Júlio César Bicca-Marques and David Santos de Freitas, “The Role of Monkeys, Mosquitoes, and Humans in the Occurrence of a Yellow Fever Outbreak in a Fragmented Landscape in South Brazil: Protecting Howler Monkeys Is a Matter of Public Health,” Tropical Conservation Science 3, no. 1 (2010): 78–89; Júlio César Bicca-Marques et al., “Yellow Fever Threatens Atlantic Forest Primates,” Science Advances e-letter, May 25, 2017; Luciana Inés Oklander et al., “Genetic Structure in the Southernmost Populations of Black-and-Gold Howler Monkeys (Alouatta caraya) and Its Conservation Implications,” PLoS ONE 12, no. 10 (2017); Natália Coelho Couto de Azevedo Fernandes et al., “Outbreak of Yellow Fever Among Nonhuman Primates, Espirito Santo, Brazil, 2017,” Emerging Infectious Diseases 23, no. 12 (2017): 2038–41; Daiana Mir, “Phylodynamics of Yellow Fever Virus in the Americas: New Insights into the Origin of the 2017 Brazilian Outbreak,” Scientific Reports 7, no. 1 (2017).
42. Mike Davis, The Monster at Our Door: The Global Threat of Avian Flu (New York: New Press, 2005); Jay P. Graham et al., “The Animal-Human Interface and Infectious Disease in Industrial Food Animal Production: Rethinking Biosecurity and Biocontainment,” Public Health Reports 123, no. 3 (2008): 282–99; Bryony A. Jones et al., “Zoonosis Emergence Linked to Agricultural Intensification and Environmental Change,” PNAS110, no. 21 (2013): 8399–404; Marco Liverani et al., “Understanding and Managing Zoonotic Risk in the New Livestock Industries,” Environmental Health Perspectives 121, no, 8 (2013); Anneke Engering, Lenny Hogerwerf, and Jan Slingenbergh, “Pathogen-Host-Environment Interplay and Disease Emergence,” Emerging Microbes and Infections 2, no. 1 (2013); World Livestock 2013: Changing Disease Landscapes (Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2013).
43. Robert V. Tauxe, “Emerging Foodborne Diseases: An Evolving Public Health Challenge,” Emerging Infectious Diseases 3, no. 4 (1997): 425–34; Wallace and Wallace, Neoliberal Ebola; Ellyn P. Marder et al., “Preliminary Incidence and Trends of Infections with Pathogens Transmitted Commonly Through Food—Foodborne Diseases Active Surveillance Network, 10 U.S. Sites, 2006–2017,” Morbidity and Mortality Weekly Report 67, no. 11 (2018): 324–28.
44. Robert G. Wallace, “Breeding Influenza: The Political Virology of Offshore Farming,” Antipode 41, no. 5 (2009): 916–51; Robert G. Wallace et al., “Industrial Agricultural Environments,” in The Routledge Handbook of Biosecurity and Invasive Species, ed. Juliet Fall, Robert Francis, Martin A. Schlaepfer, and Kezia Barker (New York: Routledge, forthcoming).
45. John H. Vandermeer, The Ecology of Agroecosystems (Sudbury, MA: Jones and Bartlett, 2011); Peter H. Thrall et al., “Evolution in Agriculture: The Application of Evolutionary Approaches to the Management of Biotic Interactions in Agro-Ecosystems,” Evolutionary Applications 4, no. 2 (2011): 200–15; R. Ford Denison, Darwinian Agriculture: How Understanding Evolution Can Improve Agriculture (Princeton: Princeton University Press, 2012); Marius Gilbert, Xiangming Xiao, and Timothy Paul Robinson, “Intensifying Poultry Production Systems and the Emergence of Avian Influenza in China: A ‘One Health/Ecohealth’ Epitome,” Archives of Public Health 75 (2017).
46. Mohammad Houshmar et al., “Effects of Prebiotic, Protein Level, and Stocking Density on Performance, Immunity, and Stress Indicators of Broilers,” Poultry Science 91, no. 2 (2012): 393–401; A. V. S. Gomes et al., “Overcrowding Stress Decreases Macrophage Activity and Increases Salmonella Enteritidis Invasion in Broiler Chickens,” Avian Pathology 43, no. 1 (2014): 82–90; Peyman Yarahmadi , Hamed Kolangi Miandare, Sahel Fayaz, and Christopher Marlowe A. Caipang, “Increased Stocking Density Causes Changes in Expression of Selected Stress- and Immune-Related Genes, Humoral Innate Immune Parameters and Stress Responses of Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss),” Fish & Shellfish Immunology 48 (2016): 43–53; Wenjia Li et al., “Effect of Stocking Density and Alpha-Lipoic Acid on the Growth Performance, Physiological and Oxidative Stress and Immune Response of Broilers,” Asian-Australasian Journal of Animal Studies 32, no, 12 (2019).
47. Virginia E. Pitzer et al., “High Turnover Drives Prolonged Persistence of Influenza in Managed Pig Herds,” Journal of the Royal Society Interface 13, no. 119 (2016); Richard K. Gast et al., “Frequency and Duration of Fecal Shedding of Salmonella Enteritidis by Experimentally Infected Laying Hens Housed in Enriched Colony Cages at Different Stocking Densities,” Frontiers in Veterinary Science (2017); Andres Diaz et al., “Multiple Genome Constellations of Similar and Distinct Influenza A Viruses Co-Circulate in Pigs During Epidemic Events,” Scientific Reports 7 (2017).
48. Katherine E. Atkins et al., “Modelling Marek’s Disease Virus (MDV) Infection: Parameter Estimates for Mortality Rate and Infectiousness,” BMC Veterinary Research 7, no. 70 (2011); John Allen and Stephanie Lavau, “‘Just-in-Time’ Disease: Biosecurity, Poultry and Power,” Journal of Cultural Economy 8, no. 3 (2015): 342–60; Pitzer et al., “High Turnover Drives Prolonged Persistence of Influenza in Managed Pig Herds”; Mary A. Rogalski, “Human Drivers of Ecological and Evolutionary Dynamics in Emerging and Disappearing Infectious Disease Systems,” Philosophical Transactions of the Royal Society B 372, no. 1712 (2017).
49. Wallace, “Breeding Influenza”; Katherine E. Atkins et al., “Vaccination and Reduced Cohort Duration Can Drive Virulence Evolution: Marek’s Disease Virus and Industrialized Agriculture,” Evolution 67, no. 3 (2013): 851–60; Adèle Mennerat, Mathias Stølen Ugelvik, Camilla Håkonsrud Jensen, and Arne Skorping, “Invest More and Die Faster: The Life History of a Parasite on Intensive Farms,” Evolutionary Applications10, no. 9 (2017): 890–96.
50. Martha I. Nelson et al., “Spatial Dynamics of Human-Origin H1 Influenza A Virus in North American Swine,” PLoS Pathogens 7, no. 6 (2011); Trevon L. Fuller et al., “Predicting Hotspots for Influenza Virus Reassortment,” Emerging Infectious Diseases 19, no. 4 (2013): 581–88; Rodrick Wallace and Robert G. Wallace, “Blowback: New Formal Perspectives on Agriculturally-Driven Pathogen Evolution and Spread,” Epidemiology and Infection 143, no. 10 (2014): 2068–80; Ignacio Mena et al., “Origins of the 2009 H1N1 Influenza Pandemic in Swine in Mexico,” eLife 5 (2016); Martha I. Nelson et al., “Human-Origin Influenza A(H3N2) Reassortant Viruses in Swine, Southeast Mexico,” Emerging Infectious Diseases 25, no. 4 (2019): 691–700.
51. Wallace, Big Farms Make Big Flu, 192–201.
52. “Safer Food Saves Lives,” Centers for Disease Control and Prevention, 3 Kasım 2015; Lena H. Sun, “Big and Deadly: Major Foodborne Outbreaks Spike Sharply,” Washington Post, 3 Kasım 2015; Mike Stobbe, “CDC: More Food Poisoning Outbreaks Cross State Lines,” KSL, 3 Kasım 2015.
53. Sally Goldenberg, “Alicia Glen, Who Oversaw de Blasio’s Affordable Housing Plan and Embattled NYCHA, to Depart City Hall,” Politico, 19 Aralık 2018.
54. Gary A. Dymski, “Racial Exclusion and the Political Economy of the Subprime Crisis,” Historical Materialism 17 (2009): 149–79; Harold C. Barnett, “The Securitization of Mortgage Fraud,” Sociology of Crime, Law and Deviance 16 (2011): 65–84.
55. Bob Ivry, Bradley Keoun, and Phil Kuntz, “Secret Fed Loans Gave Banks $13 Billion Undisclosed to Congress,” Bloomberg, 21 Kasım 2011.
56. Michael J. de la Merced and David Barboza, “Needing Pork, China Is to Buy a U.S. Supplier,” New York Times, 29 Mayıs 2013.
57. “Goldman Sachs Pays US$300m for Poultry Farms,” South China Morning Post, 4 Ağustos 2008.
58. “Goldman Sachs Invests in Chinese Pig Farming,” Pig Site, 5 Ağustos 2008.
59. Katie Rogers, Lara Jakes, Ana Swanson, “Trump Defends Using ‘Chinese Virus’ Label, Ignoring Growing Criticism,” New York Times, 18 Mart 2020.
60. Karl Marx, Capital: A Critique of Political Economy, vol. 3 (New York: Penguin, 1993), 362.
61. Eric Lipton, Nicholas Fandos, Sharon LaFraniere, and Julian E. Barnes, “Stock Sales by Senator Richard Burr Ignite Political Uproar,” New York Times, 20 Mart 2020.
62. Sharmin Mossavar-Rahmani et al., “ISG Insight: From Room to Grow to Room to Fall,” Goldman Sachs’ Investment Strategy Group.
63. “Corona Crisis: Resistance in a Time of Pandemic,” Marx21, 21 Mart 2020; International Assembly of the Peoples and Tricontinental Institute for Social Research, “In Light of the Global Pandemic, Focus Attention on the People,” Tricontinental, 21 Mart 2020.
64. Wallace et al., “The Dawn of Structural One Health.”
65. Wallace et al., “Did Neoliberalizing West African Forests Produce a New Niche for Ebola?”; Wallace et al., Clear-Cutting Disease Control.
66. Ernest Mandel, “Progressive Disalienation Through the Building of Socialist Society, or the Inevitable Alienation in Industrial Society?,” in The Marxist Theory of Alienation (New York: Pathfinder, 1970); Paolo Virno, A Grammar of the Multitude (Los Angeles: Semiotext(e), 2004); Del Weston, The Political Economy of Global Warming: The Terminal Crisis (London: Routledge, 2014); McKenzie Wark, General Intellects: Twenty-One Thinkers for the Twenty-First Century (New York: Verso, 2017); John Bellamy Foster, “Marx, Value, and Nature,” Monthly Review 70, no. 3 (July–August 2018): 122–36); Silvia Federici, Re-enchanting the World: Feminism and the Politics of the Commons (Oakland: PM, 2018).
67. Butch Lee and Red Rover, Night-Vision: Illuminating War and Class on the Neo-Colonial Terrain (New York: Vagabond, 1993); Silvia Federici, Caliban and the Witch: Women, the Body and Primitive Accumulation(New York: Autonomedia, 2004); Anna Tsing, “Supply Chains and the Human Condition,” Rethinking Marxism 21, no. 2 (2009): 148–76; Glen Sean Coulthard, Red Skin, White Masks: Rejecting the Colonial Politics of Recognition (Minneapolis: University of Minnesota Press, 2014); Leandro Vergara-Camus, Land and Freedom: The MST, the Zapatistas and Peasant Alternatives to Neoliberalism (London: Zed, 2014); Jackie Wang, Carceral Capitalism (Los Angeles: Semiotext(e), 2018).
68. Donna Haraway, “A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century,” in Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature (New York: Routledge, 1991); Keeanga-Yamahtta Taylor, ed., How We Get Free: Black Feminism and the Combahee River Collective (Chicago: Haymarket, 2017).
69. Joseph Fracchia, “Organisms and Objectifications: A Historical-Materialist Inquiry into the ‘Human and the Animal,’” Monthly Review 68, no. 10 (Mart 2017): 1–17; Omar Felipe Giraldo, Political Ecology of Agriculture: Agroecology and Post-Development (Basel: Springer, 2019).
70. Franco Berardi, The Soul at Work: From Alienation to Autonomy (Los Angeles: Semiotext(e), 2009); Maurizio Lazzarato, Signs and Machines: Capitalism and the Production of Subjectivity (Los Angeles: Semiotext(e), 2014); Wark, General Intellects.
71. Rodrick Wallace, Alex Liebman, Luke Bergmann, and Robert G. Wallace, “Agribusiness vs. Public Health: Disease Control in Resource-Asymmetric Conflict,” submitted for publication, 2020, available at https://hal.archives-ouvertes.fr.
72. Robert G. Wallace, Kenichi Okamoto, and Alex Liebman, “Earth, the Alien Planet,” in Between Catastrophe and Revolution: Essays in Honor of Mike Davis, ed. Daniel Bertrand Monk and Michael Sorkin (New York: UR, forthcoming).
73. Wallace et al., Clear-Cutting Disease Control.
74. Wallace et al., “Industrial Agricultural Environments.”